Mogelijke verklaring

Shapiro zelf, de 'uitvindster' van EMDR, verklaart de effecten uit de toegenomen snélheid van informatieverwerking, door haar "Accelerated Information Processing" genoemd, die mobiliserend werkt. Hierbij gaat ze ervan uit dat alles wat met het trauma te maken heeft is vastgezet in de hersenen in zgn. neurale netwerken. Hierbij gaat het om het hele plaatje, te maken hebbend met wat je lijfelijk voelt, maar ook over je kwetsbaar en onveilig voelen, over negatieve affecten als gevoelens van machteloosheid en lage zelfwaardering, en over disfunctionele cognities als zelf schuld hebben en zelf verantwoordelijk zijn.
Dit hele pakket geeft aanleiding tot klachten als nachtmerries en herbelevingen.

Oude ervaringen blijven alsmaar stereotype reacties oproepen. Je lijkt "bevroren" in een traumatische situatie en de daarbij behorende reacties van toen blijven zich voordoen. In termen van het "accelerated information processing" is de oude, traumatische "informatie" nog niet voldoende "geprocessed" en blijven alle zintuiglijke ervaringen van "toen" in het "hier en nu" steeds maar weer psychische klachten oproepen. De loswekende combinatie van het innerlijk vastzitten aan die traumatische gebeurtenis en aandacht voor een afleidende prikkel stimuleert, volgens Shapiro, het natuurlijk verwerkingssysteem. Dit maakt dat het vastzittende disfunctionele wordt omgezet naar een meer functionele vorm, waardoor de overgevoeligheid afneemt en je het totaalplaatje anders kunt bekijken. Ofwel de traumatische response verdwijnt volledig, zonder uitgebreide gesprekken en in relatief korte tijd.

Apparatuur die hersenactiviteit zichtbaar maakt lijkt Shapiro 's informatieverwerkingsmodel te onderbouwen, het laat mooi de effecten zien die zich onder invloed van oogbewegingen (of andere duale stimulatie) voordoen. SPECTscans (Single Photon Emission Tomography) voor en na afloop van een EMDR behandeling werden met elkaar vergeleken. Duidelijk meer activiteit werd vertoond in het cyngulum, wat het emotionele brein 'afschermt' van de neocortex en wat werkt als een filter en/of versterker in beide richtingen. Juist dit gebied, dat geacht wordt onderscheid te maken tussen echte en veronderstelde dreiging (cruciaal als het gaat om traumaverwerking) werd door EMDR zichtbaar geactiveerd, en dát binnen zowel de linker - als de rechterhersenhelft. Een tweede gebied met een duidelijk toegenomen activiteit was de linker frontale cortex, een belangrijk hersengedeelte voor de informatieverwerking.

Dit spoort precies met wat je ziet na een geslaagde EMDR-behandeling. De overgevoeligheid voor omgevingsprikkels en de daaruitvoortkomende schrikachtigheid, zo typerend voor posttrauma klachten, verdwijnen. Dat, wat in het verleden speelde en waarvan je verstandelijk wel wist dat het geen invloed (meer) zou moeten hebben op je leven nu, hield je desondanks in z 'n greep. Na een EMDR behandeling niet meer. Op hoe dat kan, ga ik aanvullend op Shapiro 's hierboven weergegeven visie in het onderstaande verder in.

Normaliter verwerk je in de droomsituatie de gebeurtenissen van de dag.
Bij een traumatische ervaring wordt in je hersenen een chemisch proces op gang gebracht wat deze verwerking onmogelijk maakt. Volgens een theorie van Nicosia over dissociatiemechanismen bij EEG-analyses komt dat door een verhoogde afscheiding van noradrenaline. In de hersenen vindt daardoor geen communicatie meer plaats tussen je zgn emotionele brein (waar nog niet 'bewerkte' emoties binnenkomen) en je voorhoofdsbrein (centrum van het bewuste denken). Je amygdala, als centrum van het emotionele brein, waar diverse zintuiglijke informatie gekoppeld wordt aan emoties, vormen het startpunt van alle angst- en traumaprocessen. En tijdens een trauma slaan die amygdala (mede door het hoge noradrenalinewgehalte) de hogere breindelen a.h.w. knock-out.

Die amandelkernen (amygdala) verminderen (of blokkeren zelfs geheel) de werking van de hippocampus als ze teveel activiteit vertonen, en dat is bij traumatische stress altijd het geval. De verbinding met de neocortex (de buitenste hersenlaag) is dan verbroken met als gevolg dat gebeurtenissen geïsoleerd worden opgeslagen. Ze blijven in het geheugen hangen in de vorm van geluiden en beelden met heftige, niet verwerkbare emoties, die niet kunnen worden verwoord. Althans niet normaal, in die zin dat wat door een getraumatiseerd persoon verteld wordt afstandelijk en robotachtig klinkt, zonder enig gevoel. Dit dus als gevolg van het feit dat de efficiënte schakeling tussen het centraal gelegen limbisch systeem (te zien als een soort emotionele computer) en de daar omheen gelegen cortex is verstoord.

Dit gebrek aan communicatie verhindert het verwerken van traumatische informatie, die a.h.w. blijft hangen (vandaar je flashbacks of herbelevingen en je nachtmerries). De communicatie (en daarmee het verwerkingsproces) komt met EMDR weer tot stand doordat daarmee de droomfase geïmiteerd wordt, waarbij zo ongeveer je hele brein wordt ingeschakeld. Waar normaal tijdens waakbewustzijn gemiddeld maar 12 % van je brein actief is, breidt in de REM (rapid eye movements)- slaap die werking zich uit waardoor 96 % actief wordt. In de droomfase stort de inhoud van het emotionele centrum zich a.h.w. uit over de hogere breindelen.

De droom is een door emoties aangestuurd verschijnsel, waarbij o.a. in de hippocampus een soort screening plaatsvindt van het geheugen. Wat belangrijk genoeg wordt gevonden, wordt vanuit het kortetermijn geheugen doorgegeven aan het langetermijn-geheugen.Tijdens het dromen vindt snelle interactie plaats tussen zowel het centraal gelegen emotionele brein en de daaromheen gelegen cortex als tussen de beide hersenhelften, waarbij het emotionele brein de regie heeft.

Om die droomtoestand na te bootsen en daarmee de gestagneerde verwerking in gang te zetten zal ik je vragen als in een soort film aan de gebeurtenis terug te denken inclusief de bijbehorende beelden, gedachten en gevoelens. Ik zal je vragen de 'film' te stoppen op het voor jou moeilijkste moment, waarmee je het herinneringsbeeld vastzet. Om dat nog aan te scherpen zal ik vragen welke schrikaanjagende gedachte er door je heen ging (de zgn. disfunctionele cognitie) en welke emotie op dat moment het sterkst voelbaar was. Meteen ook wordt gevraagd naar een alternatieve positieve cognitie (Wat had je willen denken?). Dat is het moment dat ik, om het verwerkingsproces op te starten, je ga afleiden.

Hiervoor kan ik mijn hand of vinger op ongeveer 30 centimeter afstand voor je gezicht heen en weer bewegen en je vragen die beweging met je ogen te volgen. Dit leidt tot een serie oogbewegingen, waarbij het lijkt of door die regelmatige beweging van je ogen een droomsituatie wordt nagebootst. Het doel is dat beide hersenhelften weer gaan samenwerken. Het gaat vooral om de afleidende duale (of bilaterale) prikkeling in combinatie met focussen op de traumatische gebeurtenis. Dat kan ook worden bereikt door afwisselend links en rechts audiosignalen toe te dienen (ik gebruik tikgeluiden) via een hoofdtelefoon of door zachte tikjes te geven (op meridiaanpunten) aan de zijkant van je knieën of in je handpalmen (gevoeliger dan de handrug).

Na elke set van ongeveer 25 oogbewegingen (heen en weer is 1 x) of na 45 á 60 seconden tikgeluiden of aanraking wordt even rust genomen. Ik zal je dan vragen wat er in gedachten naar boven komt en vervolgens dáár je aandacht op te richten, terwijl ik een nieuwe set toedien. Geleidelijkaan vermindert de intensiteit van de emotionele lading bij het terugdenken aan de traumatische gebeurtenis. Het levert geen spanning meer op én het maakt dat de nieuw geformuleerde, positieve betekenisgeving als hoogst geloofwaardig aanvoelt.
In veel gevallen leidt EMDR tot snelle en blijvende herstructurering van de aan je traumatische beleving verbonden cognities en tot reductie van angst, flashbacks en andere symptomen. Wat je overkwam wordt opgenomen in het totaal van alle andere gebeurtenissen in je leven.